De Hof van Jan: oud handwerk

Drie bijzondere uitgevers in de schijnwerpers

In de reeks De kleine uitgever kijken we mee over de schouders van eigenwijze uitgevers naar hun praktijk. Stuk voor stuk maken ze bijzondere werken en vertellen ze unieke verhalen. Voor de eerste uitgeverij in deze reeks reizen we af naar Haarlem, waar Nop Maas ons vertelt over de Hof van Jan. Klik door naar de rest van de reeks: De kleine uitgever.

In Europa werd de boekdrukkunst – dat wil zeggen: het drukken met losse letters – uitgevonden in de vijftiende eeuw. Het drukken met losse loden letters bleef eeuwenlang min of meer hetzelfde, zij het dat er steeds efficiëntere machines bedacht werden om ermee te werken. In de tweede helft van de twintigste eeuw kwam de digitale revolutie en werden de oude machines en hun letters afgedankt. Een groep van liefhebbers, verenigd in de organisatie Drukwerk in de Marge, ontfermde zich over deze stiefkinderen en bleef het oude handwerk in ere houden.

Er zijn in Nederland een paar honderd fanaten die in hun serre, op zolder of in een (hopelijk verwarmd) schuurtje een oude drukpers hebben staan, waarop ze – de een vaker dan de ander – hun hobby uitvieren. Want het feestelijke van een eigen drukpers is dat je alles zelf mag bepalen: je kiest de tekst, de letter, het papier, het formaat, de kleur inkt en de oplage. Niemand bemoeit zich daarmee. Als je een beetje doorwerkt, kun je in een week of twee eigenhandig een boekje van twaalf pagina’s produceren, inclusief de cahiersteek om het omslag en de velletjes bij elkaar te houden.

De Hof van Jan ontstond in 2011, als initiatief van een viertal liefhebbers die allemaal hun eigen imprint voeren: Brederode Pers, Illusions Perdues, Lojen Deur Pers en Korenmaat. We betrokken een riante werkruimte in de Haarlemse Korte Margarethastraat. In de loop van de tijd werd een behoorlijke voorraad letters verzameld die hun dienstbare werk doen op twee FAG-proefpersen.

Veel margedrukkers beperken zich tot het drukken van gedichten, omdat die een overzichtelijke hoeveelheid letters en minder tijdrovend zetwerk vragen. In de Hof van Jan worden hoofdzakelijk prozateksten gedrukt: het letter voor letter zetten en na afloop weer distribueren is een uiterst rustgevende bezigheid, zoals het hele drukproces verslavend is. Handwerk heeft iets aantrekkelijks voor hoofdwerkers. Niet voor niets schiep Multatuli vreugde in het timmeren en het maken van vliegers. Willem Frederik Hermans repareerde typmachines. Gerard Reve metselde dat het een aard had.

Een belangrijke vraag is uiteraard welke teksten je gaat drukken. We legden de lat hoog. Geen gelegenheidsdrukwerk (bij hoge uitzondering af en toe een geboortekaartje) maar teksten van niveau. Het kwam goed uit dat we wel wat contacten hadden in de literaire wereld, zowel binnen als buiten Haarlem. Maar ook wie die niet heeft, hoeft niet te wanhopen. De meeste schrijvers vinden het leuk om benaderd te worden voor een ambachtelijk vervaardigde uitgave in kleine oplage. Concurrerend voor echte uitgevers is zo’n uitgave niet.

In de loop van de afgelopen tien jaar drukten we werk van overledenen als Baudelaire en J.J. Voskuil, maar vooral van nog levende schrijvers zoals Merijn de Boer, A.H.J. Dautzenberg, Adriaan van Dis, Arnon Grunberg, Geerten Meijsing, A.L. Snijders, P.F. Thomése, Frida Vogels en L.H. Wiener. Doorgaans worden de boekjes verlucht met een beeldende bijdrage van o.a. Floris Tilanus en de duivelstekenaar Paul van der Steen.

Wat de financieel-economische kant van de zaak aangaat: daarin wordt voorzien door de verkoop van boekjes via onze website. Van de opbrengst worden de huur en materiaalkosten betaald. Soms besluiten we een werkje in te zetten ter subsidiëring van goede doelen. Zo werd de opbrengst van twee boekjes van A.L. Snijders geschonken aan de actie Licht voor Libanon en aan Wakker Dier. Want we zijn een organisatie zonder winstoogmerk voor de drukkers.

Wie zichzelf ook het genoegen wil doen om actief te worden in het drukkerswezen, moet zich een keer laten voorlichten door een drukker in de marge of een bezoek brengen aan een van de grafische centra (bijvoorbeeld in Amsterdam, Groningen en Haarlem), waar men onder deskundige begeleiding in de weer kan met diverse druktechnieken.

En bedenk wat een Amerikaanse journalist ooit opmerkte: vrijheid van drukpers bestaat alleen voor wie een pers tot zijn beschikking heeft.

Wil je meer weten over of wil je een uitgave van Hof van Jan aanschaffen? Bekijk dan de website.