Khulu

Joke van Leeuwen is Curator van het Onzichtbare en selecteerde drie schrijvers die je om beurten hier leest

Eens in de zoveel tijd vragen we iemand om als Curator van het Onzichtbare drie makers uit te nodigen een tekst te schrijven voor Notulen van het Onzichtbare. Dit keer is het de beurt aan Joke van Leeuwen. Joke van Leeuwen schrijft romans, poëzie en kinderboeken, ze tekent en treedt op. Haar werk is veelvuldig vertaald en bekroond. Ze werd in 1952 geboren in Den Haag en woonde onder meer in Amsterdam, Brussel, Antwerpen, Amersfoort en Maastricht. Momenteel woont ze in het centrum van Antwerpen.
In 2000 ontving Joke van Leeuwen de Theo Thijssenprijs voor haar kinderboekenoeuvre. In 2010 de Gouden Ganzenveer voor haar bijdrage aan het geschreven woord, in 2012 de Constantijn Huygensprijs voor haar hele oeuvre en in 2013 de Duitse James Krüss Preis voor haar kinderboekenoeuvre. Ze kreeg onder meer de Gedichtendagprijs, vele Griffels en Penselen, stond op de shortlist van de VSB-poëzieprijs en werd en wordt genomineerd  voor de Astrid Lindgren Memorial Award.
Joke vroeg Nozizwe Dube, Yousra Benfquih en Esohe Weyden een tekst te schrijven in een vorm naar keuze met ‘niet thuis thuis’ als vertrekpunt. Als introductie van de drie schrijvers schreef zij onderstaande.

Niet thuis thuis | Joke van Leeuwen

Ik ben een Nederlandse die in België woont. Als dertienjarige verhuisde ik naar Brussel en kwam ik op een Vlaamse school terecht. Het komt door mijn puberteit in die stad met haar zeer gemengde bevolking dat ik me meer thuis voel bij mensen die zich niet altijd thuis voelen dan bij mensen die zich zo thuis voelen dat ze hun eigen wereldje voor anderen begrenzen.

Ken je Esohe Weyden? Ken je Yousra Benfquih? Ken je Nozizwe Dube?
Yousra ontmoette ik voor het eerst toen ze op de Meir – de bekendste winkelstraat van Antwerpen – vrolijk op me afkwam. Ze wist wie ik was. En voortaan wist ik wie zij was.
Later traden we gezamenlijk op in de buurt van Brussel. Jaouad Alloul was er ook bij (ken je die niet? Zoek hem op), en Seckou (idem) en Carmien Michels (idem). Esohe Weyden was eveneens van de partij. Na afloop zaten ze opgepropt in mijn bescheiden autootje, want we moesten weer terug naar Antwerpen.
Yousra, Esohe en Nozizwe zijn podiumbeklimmers van de beste soort. En meer dan dat. Esohe is campusdichter van de Universiteit Antwerpen, waar ze haar master rechten doet. Ze is ook reporter voor de Antwerpse zender ATV en was huisdichter van De Taalavond bij de Vlaamse omroep VRT. En ze is net gedebuteerd met de bundel Tussentaal.
Yousra won als doctor in de rechten de Max van der Stoel Award, en als dichter Naft voor Woord. Ze publiceert onder meer in Kluger Hans, DW B, De Revisor en Rekto:Verso. In 2019 stond ze op de shortlist van de Zwagerman Essayprijs. Sinds het Slow Writing Lab focust ze meer op eigen werk, dat de grenzen tussen proza poëzie en essay verkent.
Nozizwe Dube zat niet in dat autootje van mij. Haar had ik wat eerder leren kennen. Ze was toen nog een scholier. Haar moeder Bridget was met haar uit het Zimbabwe van Mugabe gevlucht. In geen tijd sprak Nozizwe Nederlands. Ik was destijds voorzitter van PEN Vlaanderen, en op een door ons georganiseerde avond hoorde ik haar voor het eerst. Ze hield een krachtige toespraak, waarin ze zich onder meer als een ware feminist uitte. Wij als PEN-bestuur zeiden meteen tegen elkaar: van die meid gaan we meer horen.
Inmiddels is ze afgestudeerd in internationaal recht, was ze voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad en werd ze in 2017 door de Schwarzkopfstichting verkozen tot Europeaan van het Jaar. Ze publiceert talrijke essays, en was een van de oprichters van UNDIVIDED, dat ijvert voor de dekolonisatie van de Leuvense universiteit.
Ik wil maar zeggen: als je deze drie prachtvrouwen nog niet kent, wordt het tijd. De grens tussen Nederland en Vlaanderen is een open grens. En we horen tot eenzelfde taalgebied.

JvL

Khulu | Nozizwe Dube

thuis was mijn schooluniform
een blauw en wit geruit kleedje met een wit kraagje
mijn opa, mijn khulu, die mij naar school bracht
ik die de namen van de inheemse Zimbabwaanse bomen die hij mij geleerd had opsomde
mopane, msasa, mukamba, mutohwe

wanneer ik vandaag mijn ogen dichtdoe
herbeleef ik de rit in de auto van khulu naar school
voorbij de maisvelden, voorbij de heuvels, voorbij de markten
een warme herinnering die voelt als honing op mijn tong
zoet en van goud
mijn klein handje in de zijne
fragmenten op mijn netvlies gebrand

maar thuis was geen thuis meer
toen witte leerkrachten mijn naam te ingewikkeld vonden
toen ze naar een boek van Enid Blyton wezen
mij gemakshalve de naam ‘Noddy’, een van de personages, gaven

thuis was geen thuis meer
toen leerkrachten met golvend blond en bruin haar
woorden zoals ‘slordig’, ‘onprofessioneel’ tegen mijn afrohaar gooiden
toen mijn levendige krullen die onbevangen plaats innamen
die hemelwaarts groeiden
moesten getemd worden
met de grond gelijk gemaakt worden

thuis was geen thuis meer
toen alle rivieren, van Zambezi tot Limpopo, vol bloed stroomden
verpulverde lichamen van activisten en journalisten de kranten vulden als waarschuwing
lege magen van kinderen de regerende politici niet meer bang maakten

thuis was geen thuis meer
toen khulu in mijn hand kneep aan de poorten van de luchthaven
mijn tranen op het gouden Zimbabwaanse wapenschild op mijn donkergroene paspoort vielen
zijn ogen mij voor de laatste keer nog zagen

nu is ieder thuis een ruimte waar slechts geslapen, gegeten, gebaad wordt
niet waar geleefd wordt
hoe leef je
hoe word je weer heel
nadat thuis je uitspuwt?

—

Klik door naar de rest van de teksten die door Curators van het Onzichtbare werden gecureerd.