Oud Nieuws: Het gevaar van het teveel

Maatschappelijke thema's vanuit het perspectief van literaire klassiekers

De media bombarderen ons dagelijks met nieuwe problemen waar we ons toe moeten verhouden. Migratie, het milieu, terrorisme, allemaal worden ze gepresenteerd als de heikele kwesties van de dag – maar zijn ze dat werkelijk? Schrijvers Martijn van Koolwijk en Nicole Kaandorp verkenden op Notulen van het Onzichtbare belangrijke hedendaagse maatschappelijke thema’s vanuit het perspectief van literaire klassiekers. Max Hermens en Gerjon Gijsbers deden dit op het podium van Doornroosje tijdens de zaterdag van het Wintertuinfestival. 

Het gevaar van het teveel

Toen in oktober 2017 de #metoo-discussie in alle hevigheid oplaaide, werd aan mannen meerdere malen de oproep gedaan om zich vooral ook uit te spreken in dit moeras van meningen. Vanavond zal ik dit voor de eerste en de laatste keer doen in het openbaar. Met enige tegenzin, want ik heb me vanaf het begin voorgenomen me er niet mee te bemoeien. Ik wil me niet hoeven uitspreken tegen mensen met wie ik niets te maken en met wie ik niets te maken wíl hebben. Eerder nog zou ik me uitspreken tegen een hond die op mijn stoep schijt, en die kans was al erg klein, omdat ik honden erg geinige dieren vind, die alle vrijheid moeten krijgen om te schijten waar ze maar willen.

In 1991 verscheen American Psycho, de moeilijke derde van Bret Easton Ellis, de roman – kort samengevat – over de Wallstreetyup Patrick Bateman, achter wiens succes en sociale glimlach een moordende psychopaat schuilgaat, met als belangrijkste vanaf de achterbank van zijn limousine gestelde levensvraag: ‘Is that Donald Trump’s car?’
Om nog een vleugje voldoening te voelen, snijdt, bijt, knaagt en zaagt Bateman zich een weg door de wereld van het grote geld. Alles uiterst gedetailleerd geschetst.
Reeds na een voorpublicatie van het boek schreef Roger Rosenblatt een recensie met de titel ‘Snuff this book! Will Bret Easton Ellis get away with murder?’ en vond radicaalfeministe Gloria Steinem dat de auteur verantwoordelijkheid moest nemen voor iedere marteling van en moord op een vrouw zoals in American Psycho beschreven.
Dat is natuurlijk krankzinnig kort door de bocht. Ten eerste maakt Patrick Bateman bij zijn slachtpartijen geen onderscheid in geslacht. Een superieur visitekaartje is voor hem al voldoende om in helse furie te ontsteken. Daarnaast denk ik dat een schrijver meer beïnvloed wordt door zijn omgeving dan dat zijn boeken invloed hebben op de lezer. De door materialisme geobsedeerde vader van Bret Easton Ellis heeft model gestaan voor Bateman.
Waar trekken we tenslotte de grens als we de schuld van bepaalde zaken in de schoenen van schrijvers gaan schuiven? Moeten we J.D. Salinger postuum berechten voor zijn aandeel in de moord op John Lennon? Kunnen we het leven van iedere koe die volgens het van-kop-tot-staart-principe wordt toebereid bijschrijven op het conto van Nel Schellekens, die er als voormalig chef-kok van De Gulle Waard in Winterswijk een kookboek aan wijdde? Laat ik godverdomme zwijgen over de kruistochten, de inquisitie en de complete katholieke kerk.
Nergens heb ik Gloria Steinem zich horen uitspreken tegen het ‘SCUM Manifesto’ – met SCUM als acroniem voor Society for Cutting Up Men – van de doorgedraaide feministe Valerie Solanas. Zij predikte voor uitroeiing van het mannelijk geslacht en voegde zelf de daad bij haar woord door Andy Warhol neer te kogelen, die voor het randje van de dood werd weggehaald en de rest van zijn dagen veroordeeld was tot het dragen van een korset.
Zo zie je maar, ieder delict is een special little snowflake, waar de daadwerkelijke dader voor dient te boeten, en ‘being sick is no excuse’, zoals Lou Reed op het ode-aan-Andy-album Songs for Drella zingt. Laat staan het lezen van een boek.

Wat horen we als we luisteren? Een hoop geschreeuw, gebrul en getier, waardoor de stem van mensen die net als ik niet van herrie houden alras ondergesneeuwd dreigt te raken.
Als iemand die vanwege zijn testosterondeficiëntie al zeker een half leven voor ‘wijf zonder tieten’ wordt uitgemaakt en bovendien veel geld gewonnen heeft met het juiste antwoord op de vraag hoe vaak de letter s in het woord seksistisch voorkomt, vind ik dat ik gerust iets mag zeggen over het feminisme.
Na vier of vijf feministische golven hoop ik op een feministische tsunami, die in ieder geval alle fundamentalistische feministen wegspoelt naar het strand van een onbewoond eiland, waar ze wat mij betreft naar hartenlust mogen debatteren over de handigste manier om een kokosnoot te kraken. De discussie draaft door. In het openbaar je kleren uittrekken heeft weinig te maken met actievoeren. Het heeft voornamelijk te maken met in het openbaar je kleren uittrekken, het patriarchaat ga je er niet mee omver werpen.
Gingen meisjes vroeger nog uit om naar het adagium van Cindy Lauper just fun te hebben, tegenwoordig vind je er die uitgaan om te turven hoeveel vrouwelijke artiesten er in een uur worden gedraaid. Dan maak je van seksisme een spook, dat je alleen kunt zien als je over die toevallige gave beschikt om in het geestenrijk te kijken.
Het komt toch ook geregeld voor dat een giftige vrouwtjesspin een prooi vangt in een web van leugens en na het paren in een hysterische bui de kop eraf bijt, waarna het gemankeerde spidermannetje afdruipt en helemaal zelf 340 euro eigen risico voor een psycholoog ophoest en de facturen voldoet voor pillen en paardenverdovingsmiddelen om op de been te blijven. Een afbeelding van aan okselhaar opgeknoopte mannen, moet kunnen, maar waarom wordt Lorena Bobbitt, die de penis van haar man afsneed en in de bosjes wierp, onder gejubel en een staande ovatie ontvangen in een talkshow?
Om er een andere klassieke bestseller bij te halen: ‘Wat ziet gij den splinter, die in het oog uws broeders is – of zusters, om het genderneutraal te houden –, maar den balk, die in uw oog is, merkt gij niet?’ Dat je eeuwenlang onderdrukt bent, wil niet zeggen dat je de rol van onderdrukker over moet nemen. Wraak is een hoofdzonde.
‘Dit is geen bevrijding,’ zei mijn opa, toen na de oorlog de zogenoemde moffenhoeren kaalgeschoren op een kar door het dorp werden gereden.

‘Ze dachten dat het over niets ging,’ aldus Bret Easton Ellis over de ophef rond American Psycho ‘terwijl het juist over “het teveel” ging. Weet je wat ik shockerend vind? Dat er zo ontzettend veel domme mensen actief zijn in de uitgeverswereld. […] In literaire zin. Ze missen het vermogen om onder het oppervlak van een boek te kijken.’
Opmerkelijk genoeg is Patrick Bateman precies de man die Valerie Solanas typeert in haar manifest. Geen emotie, geen empathie, een lege huls bezeten van seks, geld en geweld. Het milieu van Bateman stikt ervan, machthebbers die knielen voor de Mammon, de gewetenloze graaiers die de grootste ongelijkheden in stand houden, zich onaantastbaar wanen en zich een plekje boven de wet kunnen betalen.
Mannen en vrouwen zullen nooit gelijk zijn, maar zijn zonder twijfel gelijkwaardig, en samen kunnen ze tevergeefs opstaan tegen deze gezamenlijke vijand, het allesoverheersende kapitalistische systeem. Geweldloos, gematigd, een eenheid in verscheidenheid.

Om kort terug te komen op de #metoo-kwestie: Harvey Weinstein verdient het om in een abattoir tussen de andere varkens aan een vleeshaak te hangen. Asia Argento is een achterbakse trut en net zo vervelend als een stukje kauwgom onder je schoen.
Ik ben een groot voorstander van diversiteit, dus laten we het – juist daarom – weer eens ergens anders over hebben. Ik ben backstage een balk uit mijn oog aan het pulken. (Foto: Bret Easton Ellis at The Arches, Glasgow)